پس از صدور حکم از دادگاه بدوی، طرفین دعوا اگر نسبت به رأی صادره اعتراض داشته باشند، می‌توانند درخواست تجدیدنظر بدهند. این مرحله یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها برای اصلاح رأی و جلوگیری از تضییع حق است. اما پرسش اصلی بسیاری از شهروندان این است که «آیا دادگاه تجدید نظر حضوری برگزار می‌شود یا غیرحضوری است؟». در این مقاله، ساختار دادرسی تجدید نظر، شرایط حضور یا عدم حضور طرفین و روند رسیدگی را بررسی می‌کنیم.
مفهوم دادگاه تجدید نظر
دادگاه تجدید نظر مرجعی است که آرای دادگاه‌های بدوی را بررسی کرده و در صورت وجود ایراد قانونی یا شکلی، آن‌ها را اصلاح یا نقض می‌کند. صلاحیت این دادگاه در مواد مختلف قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری تعریف شده است.
آیا جلسات دادگاه تجدید نظر حضوری است؟
بر اساس قانون، اصل در دادرسی تجدید نظر غیرحضوری بودن است. به این معنا که معمولاً قضات دادگاه تجدید نظر بدون تشکیل جلسه حضوری و تنها بر اساس پرونده و لوایح طرفین تصمیم می‌گیرند.
با این حال، در برخی موارد خاص، جلسات حضوری نیز برگزار می‌شود:
- وقتی دادگاه تجدید نظر تشخیص دهد برای روشن شدن حقیقت باید طرفین یا وکلای آنان را احضار کند.
- زمانی که پرونده پیچیده باشد یا مستندات نیاز به توضیح داشته باشند.
- در برخی پرونده‌های کیفری مهم، حضور متهم و شاکی الزامی می‌شود.
رویه عملی در دادگاه‌های تجدید نظر
تجربه نشان می‌دهد که در اغلب پرونده‌های حقوقی، رسیدگی تجدید نظر به صورت غیرحضوری و بر اساس مدارک و لوایح مکتوب انجام می‌شود. در این حالت، طرفین نیازی به حضور فیزیکی در دادگاه ندارند و پس از مدتی رأی دادگاه تجدید نظر به آن‌ها ابلاغ می‌شود.
اما در پرونده‌های کیفری، به‌ویژه زمانی که مجازات‌های سنگین مانند حبس طولانی‌مدت یا حدود و قصاص مطرح باشد، امکان تشکیل جلسه حضوری بیشتر است.
مزایا و معایب رسیدگی غیرحضوری
مزایا
- سرعت بیشتر در رسیدگی
- کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد برای طرفین
- تمرکز بر مستندات کتبی به جای فضای احساسی جلسات
معایب
- کاهش امکان پرسش و پاسخ مستقیم از طرفین
- احتمال نادیده گرفتن برخی جزئیات شفاهی
- ایجاد حس بی‌اعتمادی در برخی از شاکیان یا متهمان
شرایط حضور و احضار در دادگاه تجدید نظر
اگر دادگاه تجدید نظر حضور طرفین را ضروری بداند، احضاریه رسمی برای آنان ارسال می‌شود. در این حالت:
- طرفین یا وکلای آن‌ها باید در جلسه حاضر شوند.
- عدم حضور بدون عذر موجه می‌تواند به زیان فرد تمام شود.
- گاهی دادگاه فقط وکیل را کافی می‌داند و حضور شخص طرف دعوا الزامی نیست.
جدول مقایسه‌ای: دادگاه بدوی و دادگاه تجدید نظر
| ویژگی | دادگاه بدوی | دادگاه تجدید نظر |
|---|---|---|
| نوع رسیدگی | حضوری و با تشکیل جلسه | غالباً غیرحضوری، استثنائاً حضوری |
| مدارک و مستندات | ارائه مستقیم در جلسه | بررسی مدارک ارسال‌شده |
| نقش شاهدان | امکان حضور و ادای شهادت | بسیار محدود، مگر در موارد خاص |
| امکان تغییر رأی | صدور رأی اولیه | اصلاح، تأیید یا نقض رأی بدوی |
پیوند با دعاوی خانوادگی
در دعاوی خانوادگی مانند مهریه و طلاق، بسیاری از آرای بدوی قابل تجدید نظر هستند. برای نمونه، در موضوعاتی مثل درخواست طلاق اینترنتی یا دلایل محکمه‌پسند برای طلاق از طرف زن، اگر یکی از طرفین به رأی دادگاه بدوی اعتراض داشته باشد، می‌تواند به دادگاه تجدید نظر مراجعه کند. در این موارد نیز اصل بر رسیدگی غیرحضوری است، مگر دادگاه ضرورت حضور را اعلام کند.
جمع‌بندی
دادگاه تجدید نظر در نظام حقوقی ایران اغلب به‌صورت غیرحضوری و بر اساس مدارک و لوایح مکتوب طرفین برگزار می‌شود. اما در مواردی که پیچیدگی پرونده یا اهمیت موضوع ایجاب کند، جلسات حضوری تشکیل می‌شود. بنابراین، نمی‌توان گفت حضور در دادگاه تجدید نظر همیشه الزامی است.
برای اطمینان بیشتر، طرفین دعوا باید پس از ثبت درخواست تجدید نظر، ابلاغ‌های دادگاه را به‌دقت پیگیری کنند تا در صورت لزوم در جلسه حضوری شرکت کنند.
