نفقه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی در خانواده است که قانون مدنی ایران آن را به رسمیت شناخته است. شوهر موظف است در طول زندگی مشترک مخارج زن و فرزند را تأمین کند. این مخارج شامل خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و سایر نیازهای متعارف زندگی است. با این حال، در بسیاری از پرونده‌های دادگاه خانواده، شوهر به دلیل مشکلات اقتصادی یا بدهی‌های سنگین نمی‌تواند نفقه را یکجا پرداخت کند و درخواست تقسیط یا همان پرداخت قسطی مطرح می‌شود.
سؤال مهم این است: آیا نفقه قسطی می‌شود؟ در چه شرایطی دادگاه با تقسیط نفقه موافقت می‌کند؟ آیا زن موظف به پذیرش این شرایط است؟ در این مقاله با رویکردی حقوقی و کاربردی به بررسی امکان تقسیط نفقه می‌پردازیم.
تعریف نفقه در قانون مدنی
مطابق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه شامل همه نیازهای متعارف زن متناسب با وضعیت او است. نفقه کودک نیز بخشی از تکالیف پدر محسوب می‌شود و بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، پدر مسئول اصلی تأمین نفقه فرزندان است.
بنابراین نفقه یک حق مالی قطعی برای زن و فرزند محسوب می‌شود و شوهر یا پدر موظف به پرداخت آن است. اما قانون امکان دارد در شرایط خاص، برای حمایت از مرد ناتوان در پرداخت یکجای نفقه، اجازه تقسیط صادر کند.
آیا نفقه قسطی می‌شود؟
بله. نفقه در شرایط خاص می‌تواند به‌صورت قسطی پرداخت شود، اما این موضوع تنها با حکم دادگاه امکان‌پذیر است. قاضی با بررسی وضعیت مالی شوهر، درآمد ماهانه، هزینه‌های زندگی و میزان بدهی، تصمیم می‌گیرد که آیا امکان تقسیط وجود دارد یا خیر.
به‌طور کلی:
- نفقه جاری (ماهانه یا روزانه) قابل تقسیط نیست و باید در موعد مقرر پرداخت شود.
- نفقه معوقه (گذشته) می‌تواند با نظر دادگاه به‌صورت قسطی پرداخت شود.
این تفکیک بسیار مهم است؛ یعنی شوهر نمی‌تواند از پرداخت نفقه جاری به بهانه قسطی شدن فرار کند، اما اگر بدهی چندماهه یا چندساله نفقه داشته باشد، ممکن است دادگاه به او اجازه تقسیط بدهد.
مبنای قانونی تقسیط نفقه
مبنای قانونی تقسیط نفقه در قانون اجرای احکام مدنی و نیز در قوانین مربوط به اعسار و تقسیط بدهی‌ها نهفته است. مطابق این قوانین:
- اگر محکوم‌علیه (شوهر یا پدر) توانایی پرداخت یکجای محکوم‌به (نفقه) را نداشته باشد، می‌تواند دادخواست اعسار و تقسیط بدهد.
- دادگاه با بررسی مدارک و وضعیت مالی، می‌تواند حکم به تقسیط بدهد.
- در صورت صدور حکم تقسیط، واحد اجرای احکام موظف است اقساط را از درآمد یا دارایی مرد وصول کند.
بنابراین، تقسیط نفقه معوقه کاملاً امکان‌پذیر است و در عمل هم در بسیاری از پرونده‌های خانواده اتفاق می‌افتد.
شرایط تقسیط نفقه
برای اینکه نفقه قسطی شود، چند شرط مهم لازم است:
- اثبات اعسار مرد
شوهر باید ثابت کند توان پرداخت یکجای نفقه را ندارد. مدارکی مانند فیش حقوقی، اجاره‌نامه منزل، هزینه‌های ضروری زندگی و بدهی‌های بانکی می‌تواند به کار آید. - ارائه دادخواست اعسار
شوهر باید به دادگاه خانواده دادخواست اعسار و تقسیط ارائه کند. در این دادخواست باید جزئیات درآمد و هزینه‌های خود را ذکر نماید. - بررسی دادگاه و شهادت شهود
دادگاه ممکن است از شهود (مثلاً همسایگان یا آشنایان) برای بررسی وضعیت مالی مرد استفاده کند. همچنین، قاضی با استعلام از بانک‌ها و سازمان ثبت، وضعیت دارایی‌های مرد را می‌سنجد. - صدور حکم تقسیط
در صورت پذیرش اعسار، دادگاه حکم به پرداخت اقساطی نفقه معوقه می‌دهد. مثلاً مرد موظف می‌شود هر ماه مبلغی مشخص به حساب زن یا فرزند واریز کند.
مثال از تقسیط نفقه
فرض کنید مردی به دلیل نپرداختن نفقه، به پرداخت ۶۰ میلیون تومان نفقه معوقه محکوم شده است. او درآمد ماهانه ۱۰ میلیون تومان دارد و هزینه‌های ضروری خانواده‌اش نیز حدود ۸ میلیون تومان است.
در این حالت، مرد دادخواست اعسار می‌دهد. دادگاه پس از بررسی شرایط، حکم می‌دهد که مرد هر ماه ۵ میلیون تومان بپردازد تا طی ۱۲ ماه کل بدهی تسویه شود.
| مبلغ بدهی | درآمد ماهانه | هزینه ضروری | میزان قسط تعیین‌شده | مدت پرداخت |
|---|---|---|---|---|
| ۶۰ میلیون تومان | ۱۰ میلیون تومان | ۸ میلیون تومان | ۵ میلیون تومان | ۱۲ ماه |
این مثال نشان می‌دهد که تقسیط نفقه معوقه یک راهکار عملی برای اجرای حکم بدون ایجاد فشار شدید مالی بر مرد است.
مزایا و معایب تقسیط نفقه
مزایا
- حمایت از مرد ناتوان: مانع از زندانی شدن یا فشار شدید مالی می‌شود.
- اجرای عملی حکم: زن می‌تواند مطمئن باشد که نفقه به‌تدریج وصول می‌شود.
- کاهش تنش خانوادگی: امکان توافق بهتر بین طرفین وجود دارد.
معایب
- طولانی شدن وصول نفقه: زن ممکن است مدت زیادی برای دریافت کامل حق خود منتظر بماند.
- احتمال عدم پرداخت اقساط: اگر مرد اقساط را نپردازد، زن باید دوباره پیگیری قضایی کند.
- تأثیر تورم: ارزش نفقه معوقه در طول زمان کاهش می‌یابد و ممکن است زن متضرر شود.
نفقه قسطی در ارتباط با طلاق
مسئله نفقه قسطی اغلب در جریان طلاق و اختلافات خانوادگی مطرح می‌شود.
- در طلاق توافقی، زن و شوهر می‌توانند درباره پرداخت نفقه معوقه به‌صورت قسطی توافق کنند (طلاق توافقی چقدر طول می‌کشد؟).
- اگر زن به دلیل عسر و حرج دادخواست طلاق داده باشد، میزان نفقه معوقه می‌تواند یکی از دلایل مهم دادگاه برای صدور حکم باشد (قانون جدید طلاق از طرف زن).
- در مواردی که زن دادخواست اینترنتی طلاق بدهد، امکان طرح موضوع تقسیط نفقه معوقه نیز وجود دارد (درخواست طلاق اینترنتی).
- پس از صدور حکم، اگر شوهر نتواند نفقه را یکجا پرداخت کند، می‌تواند از دادگاه درخواست تقسیط نماید (همه چیز درباره گرفتن حکم طلاق).
پرسش و پاسخ متداول
آیا زن موظف به قبول تقسیط نفقه است؟
خیر. پذیرش تقسیط بر عهده دادگاه است و اگر دادگاه حکم بدهد، زن باید مطابق حکم عمل کند.
آیا نفقه جاری هم قسطی می‌شود؟
خیر. نفقه جاری باید ماهانه پرداخت شود. تنها نفقه معوقه قابل تقسیط است.
اگر شوهر اقساط نفقه را نپردازد چه می‌شود؟
زن می‌تواند از طریق اجرای احکام، درخواست توقیف اموال یا حتی جلب شوهر را مطرح کند.
آیا در صورت فوت شوهر، نفقه قسطی از بین می‌رود؟
خیر. بدهی نفقه از ترکه متوفی پرداخت می‌شود.
آیا امکان تجدیدنظر در میزان اقساط وجود دارد؟
بله. اگر شرایط مالی مرد تغییر کند، او می‌تواند دادخواست تعدیل اقساط ارائه دهد.
جمع‌بندی
نفقه یک حق مسلم برای زن و کودک است و شوهر یا پدر موظف به پرداخت آن است. با این حال، در شرایطی که پرداخت یکجای نفقه معوقه ممکن نباشد، دادگاه می‌تواند با بررسی اعسار مرد، حکم به تقسیط بدهد. نفقه جاری به هیچ عنوان قابل تقسیط نیست و باید در موعد مقرر پرداخت شود.
تقسیط نفقه از یک‌سو به حمایت از مرد ناتوان کمک می‌کند و از سوی دیگر، راهکاری عملی برای دریافت حق زن و کودک است. با این حال، طولانی شدن فرآیند دریافت و تأثیر تورم از معایب آن محسوب می‌شود. بهترین راهکار، توافق طرفین پیش از ورود به دادگاه است، اما در صورت بروز اختلاف، قاضی با توجه به شرایط واقعی زندگی حکم خواهد داد.
