حضانت فرزندان پس از طلاق یا در دوران اختلافات خانوادگی، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین است. در ایران، قانون برای حضانت پسر و دختر شرایط خاصی را مشخص کرده است. این پرسش که حضانت پسر تا چند سالگی با مادر است و پس از آن چگونه تعیین می‌شود، یکی از پرسش‌های رایج در پرونده‌های خانواده است.
برای پاسخ دقیق به این پرسش باید به قانون مدنی، رویه دادگاه‌ها و مصلحت کودک توجه داشت. در ادامه، به‌طور جامع به بررسی قوانین حضانت پسر، استثنائات، مسئولیت‌ها و دیدگاه‌های روان‌شناسی در این زمینه می‌پردازیم.
حضانت در قانون ایران
حضانت در قانون ایران به معنی نگهداری و تربیت فرزند توسط والدین است و هم حق و هم تکلیف محسوب می‌شود. ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی می‌گوید: «نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.»
این بدان معناست که والدین نمی‌توانند از وظیفه حضانت شانه خالی کنند و دادگاه نیز موظف است در صورت اختلاف، با توجه به مصلحت طفل تصمیم بگیرد.
حضانت پسر تا چند سالگی است؟
بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی:
- حضانت فرزند پسر تا ۷ سالگی با مادر است.
- پس از ۷ سالگی، حضانت به پدر منتقل می‌شود.
- البته، اگر بین والدین اختلاف ایجاد شود، دادگاه با توجه به مصلحت کودک تصمیم‌گیری می‌کند.
این ماده نشان می‌دهد که قانون حضانت را در دو مقطع سنی تقسیم کرده است: دوره کودکی اولیه که وابستگی بیشتری به مادر وجود دارد، و پس از آن دوره‌ای که پدر مسئولیت اصلی را بر عهده می‌گیرد.
نقش دادگاه در تعیین حضانت پسر
اگرچه قانون حضانت پسر را تا ۷ سالگی به مادر و پس از آن به پدر داده است، اما دادگاه اختیار دارد بر اساس مصلحت کودک تصمیم دیگری بگیرد. برای مثال:
- اگر پدر پس از ۷ سالگی صلاحیت نداشته باشد (مثلاً به دلیل اعتیاد یا بیماری روانی)، دادگاه حضانت را به مادر یا شخص دیگری می‌سپارد.
- در صورت اختلاف شدید بین والدین، دادگاه می‌تواند حضانت را به هر کدام که صلاحیت بیشتری دارد بسپارد.
مواردی که حضانت از پدر یا مادر سلب می‌شود
- اعتیاد به مواد مخدر یا الکل
- فساد اخلاقی و فحشا
- ابتلا به بیماری‌های روانی خطرناک
- سوءاستفاده یا آزار کودک
- عدم تأمین نیازهای اساسی کودک
حق ملاقات پس از ۷ سالگی
حتی اگر حضانت پسر پس از ۷ سالگی به پدر واگذار شود، مادر همچنان حق ملاقات با فرزند خود را دارد. این حق توسط دادگاه تعیین می‌شود و معمولاً شامل ساعاتی در هفته یا آخر هفته‌ها است. هیچ‌یک از والدین نمی‌توانند حق ملاقات دیگری را سلب کنند مگر به حکم دادگاه.
نفقه پسر در دوران حضانت
پرداخت نفقه فرزند ارتباطی به حضانت ندارد. یعنی چه حضانت با مادر باشد چه با پدر، پدر مکلف است نفقه فرزند را پرداخت کند. نفقه شامل هزینه‌های خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و تحصیل است.
دیدگاه روان‌شناسی درباره حضانت پسر
از نظر روان‌شناسان، فرزند پسر در سالهای اولیه زندگی نیاز بیشتری به ارتباط عاطفی با مادر دارد. پس از آن، حضور پدر برای آموزش مهارت‌های اجتماعی و الگوبرداری از نقش مردانه اهمیت پیدا می‌کند. با این حال، بهترین حالت برای رشد سالم کودک، وجود ارتباط متعادل با هر دو والد است.
استثنائات قانونی
- اگر پدر فوت کرده باشد، حضانت پسر حتی پس از ۷ سالگی با مادر باقی می‌ماند.
- در صورت ازدواج مجدد مادر، دادگاه می‌تواند حضانت را به پدر واگذار کند، مگر اینکه مصلحت کودک در نزد مادر باشد.
- اگر هیچ‌یک از والدین صلاحیت نداشته باشند، دادگاه حضانت را به جد پدری یا قیم قانونی می‌سپارد.
جدول خلاصه حضانت پسر در قوانین ایران
| سن فرزند پسر | حضانت قانونی | توضیحات |
|---|---|---|
| تولد تا ۷ سالگی | مادر | مگر در صورت عدم صلاحیت مادر |
| ۷ سالگی تا بلوغ | پدر | مگر با تصمیم دادگاه به دلیل مصلحت کودک |
| پس از بلوغ | انتخاب با فرزند | دادگاه در شرایط خاص می‌تواند دخالت کند |
نمونه‌های واقعی از پرونده‌های حضانت پسر
- در پرونده‌ای در تهران، پسری ۸ ساله به دلیل اعتیاد پدر، حضانتش همچنان با مادر باقی ماند.
- در پرونده‌ای دیگر، مادری پس از ازدواج مجدد حضانت پسر ۱۰ ساله را از دست داد و دادگاه آن را به پدر سپرد.
- در یک مورد خاص، پسر ۱۵ سالهای به دلیل علاقه شدید به مادر و گزارش مشاوران دادگاه، نزد مادر باقی ماند.
نتیجه‌گیری
حضانت پسر در ایران تا ۷ سالگی به مادر و پس از آن به پدر سپرده می‌شود. با این حال، اصل حاکم در تمام تصمیمات دادگاه مصلحت کودک است. هیچ توافقی یا حکمی نباید برخلاف این اصل باشد. از منظر روان‌شناسی، حضور هم‌زمان و متعادل هر دو والد برای رشد سالم کودک ضروری است. بنابراین والدین باید تلاش کنند حتی پس از طلاق، نقش حمایتی خود را به‌خوبی ایفا کنند.
